Ramazan Ayı ve Oruç Fıkhı -4

ORUCUN VUCÛB ŞARTLARI



Orucun vucûb yani farz olmasının şartları -icmâlî olarak- Müslüman olmak, akıllı olmak, baliğ olmak, oruç tutabilecek güce sâhib olmak ve mukim olmak üzere beş maddede toplanmaktadır. Buna göre:

1. Müslüman Olmak:

Açıklama: Müslüman olmak, orucun farz olması için gerekli olan birinci şarttır. Bu şart ile ilgili hükümler üç mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Oruç ile sorumlu olmak:

• Bir kimseye orucun farz olması için Hanefîlere göre, Müslüman olmak şarttır. Cumhura ve Hanefîlerin Iraklılarına, göre de şart değildir. Bunlara göre, Müslüman olmak, orucun sıhhat şartı olup, Müslüman olmayanlar âhirette küfürlerinden başka oruç tutmadıklarından dolayı da ayrıca cezaya çarptırılırlar.

• Müslüman olmayan bir kimse dünyâ ahkâmı açısından oruç tutmaya zorlana­maz. Çünkü kâfir bir kimsenin Müslüman olmadıkça yapacağı hiçbir ibâdeti kabul olmaz.

Mes’ele 2: Ramazanda Müslüman olmak:

• Ramazan ayında Müslüman olan bir kimse, geri kalan günlerde orucunu tutar. Geçirdiği günleri kaza etmez.

• Ramazan’da gündüz Müslüman olan bir kimsen gündüzün geri kalan kısmında orucu bozacak şeylerden kaçınması müstehabtır. Cumhura göre, o günü kaza etmesi gerekli değildir. Hanbelîlere göre, gereklidir.

Mes’ele 3: Mürted iken İslâm’a geri dönmek:

• Mürtedin İslâm’a geri dönmesi durumunda Cumhura göre, oruç dâhil olmak üzere geçirdiği tüm ibadetleri kaza etmesi gereklidir. Hanefîlere göre, gerekli değildir.

2. Akıllı Olmak:

Açıklama: Akıllı olmak, orucun farz olması için gerekli olan ikinci şarttır. Bu şart ile ilgili hükümler dört mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Delilik hali:

• Akıllı olmayan bir kimseye oruç tutmak, farz değildir.

Mes’ele 2: Bir gün ya da daha fazla süren delilik:

• Bir gün ya da fazla süren delilik sebebiyle kaçırılan oruçları kaza etmek, Hanefîlere ve Mâlikîlere göre, farzdır. Şâfiîlere ve Hanbelîlere göre, kaza gerekmez.

Mes’ele 3: Bir günden az süren delilik:

• Bir günden az süren delilik sebebiyle Cumhura göre, kaza gerekmez. Hanbelîlere göre, kaza gerekir. Mâlikîlere göre, günün yarısından fazla sürdüğünde kaza gerekir, azında ise gerekmez.

Mes’ele 4: Gün içinde aklın gelmesi:

• Deli olan bir kimsenin Ramazanda gün için de aklı başına gelirse, Hanefîlere ve Mâlikîlere göre, o günü ve Ramazandan geçirdiği diğer günleri de kaza etmesi farzdır. Şâfiîlere ve Hanbelîlere göre, kaza etmesi gerekli değildir.

3. Bâliğ Olmak:

Açıklama: Baliğ olmak, orucun farz olması için gerekli olan üçüncü şarttır. Bu şart ile ilgili hükümler üç mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Sabîlik hali:

• Baliğ olmayan bir kimseye (ihtilam olmayan erkeğe ve hayız görmeyen kıza) oruç tutmak, farz değildir.

Mes’ele 2: Sabînin Orucu:

• Baliğ olmamış fakat temyiz (fayda ve zararı ayırma) çağındaki çocuğun tuttuğu oruç sahîh (geçerli) olup, Cumhura göre, velîsinin orucu ona emretmesi farzdır. Mâlikîlere göre, -namazın aksine- bâliğ olmayan çocuklara oruç emredilmez.

Mes’ele 3: Gün içinde bâliğ olmak:

• Ramazanda gün için de bâliğ olan çocuğun,  gündüzün geri kalan kısmında orucu bozacak şeylerden kaçınması müstehabtır. O günü kaza etmesine gerek yoktur.

4. Oruç Tutabilecek Güce Sâhib Olmak:

Açıklama: Oruç tutabilecek güce sâhib olmak, orucun farz olması için gerekli olan dördüncü şarttır. Bu şart ile ilgili hükümler iki mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Oruca güç yetirememe hali:

• Oruç tutabilecek güce sâhib olmayan bir kimseye oruç tutmak, farz değildir.

• Hasta, hamile, emzikli kadınlar vb. âciz olduklarından oruç tutmak kendilerine farz değildir. Ancak acziyet kalktıktan sonra tutamadıkları oruçları kaza etmeleri farzdır.

Mes’ele 2: Oruçlu olarak sabahlayan hasta:

• Oruçlu olarak sa­bahlayıp da sonradan hastalanan bir kimse, orucunu bozabilir.

5. Mukim Olmak:

Açıklama: Mukim olmak, orucun farz olması için gerekli olan beşinci şarttır. Bu şart ile ilgili hükümler iki mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Yolculuk hali:

• Yolculukta olan kimseye oruç tutmak farz değildir. Ramazandan sonra yolculuk sebebiyle tutamadığı oruçlarını kaza eder.

Mes’ele 2: Mukimin oruçlu iken yolculuğa çıkması:

• Mukim olan bir kimse oruçlu olarak sa­bahlar da sonra yolculuğa çıkarsa Cumhura göre orucunu bozamaz. Hanbelîlere, İmâm İshâk ve İmâm Müzeni’ye göre, bozabilir.

(Kaynak 4 mezhebe göre oruç fıkhı)
Abdullah el muderris