Ramazan Ayı ve Oruç Fıkhı -9

ORUCUN KAZASI, KEFÂRETİ VE FİDEYESİ



1. Orucun Kazası:

Açıklama: Farz olan orucun kasten yahut özür sebebiyle terk edilmesi halinde kaza edilmesi farzdır. Kaza orucuna dair olan hükümler onbir mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Kazaya kalan oruçları tutmakta acele etmek:

• Ramazan ayından kazaya kalan orucu kaza etmekte acele etmek mendubtur. Şâfiîlere göre, şer’î bir özür olmaksızın kazaya kalan orucu kaza etmekte acele etmek gereklidir.

Mes’ele 2: Kazaya kalan oruçları peş-peşe tutmak:

• Ramazan ayından kazaya kalan oruçları peş-peşe tutmak, Cumhura göre, müstehabtır. Zahirîlere ve İmâm el-Hasan’a göre, farzdır.

Mes’ele 3: Kazaya kalan oruçları diğer Ramazana kadar tutmak:

• Gelecek Ramazan ayının girmesine, geçmiş Ramazan ayından kazaya kalan oruçların gün sayası kadar kaldığında, bu oruçları Ramazana kadar tutmak farzdır.

Mes’ele 4: Kaza yerine nafile oruç tutmak:

• Üzerinde kaza borcu bulunan bir kimsenin nafile oruç tutması mekruhtur.

Mes’ele 5: Ramazanda diğer Ramazana ait olan orucu tutmak:

• Ramazan ayında bulunan bir kimse, geçen yılın Ramazanına ait olan kaza orucunu tutamaz.

Mes’ele 6: Hastalık halinde tutulmayan oruçları kaza etmek:

• Hastalık nedeniyle tutulmayan oruçlar, kaza edebilecek duruma geldikten sonra kaza edilir.

• İyileşme ümidi olmayan hastanın Hanefîlere ve Hanbelîlere göre, fidye vermesi farzdır. Mâlikîlere göre, müstehabtır. Şâfiîlere göre, fidye vermesi gerekli değildir. İyileşme ümidi olmayan bir hastanın fidye verdikten sonra iyileşmesi durumunda, Hanefîlere göre, tutamadığı günleri kaza etmesi gerekir.

Mes’ele 7: Nafile olan orucu tamamlamak ve bozulduğunda kaza etmek:

• Nafile olarak başlanılan orucu Hanefîlere ve Mâlikîlere göre, tamamlamak vâcibtir. Mâlikîlere göre, özür sebebiyle bozulanları kaza etmek vâcib değildir. Şâfiî ve Hanbelîlere göre, müstehabtır.

Mes’ele 8: Hamile ve emzikli kadınların kendilerine ya da çocuklarına zarar gelmesinden korkmaları:

• Hamile ve emzikli kadınlar kendilerine bir zarar gelmesinden korkarlarsa, oruç tutmadıkları için kendilerine kaza lazım gelir.  Çocuklarına zarar gelmesinden korkarlarsa, Cumhura göre, fidye ile birlikte kaza lazım gelir. Hanefîlere göre, sadece kaza lazım gelir.

Mes’ele 9: Üzerinde oruç borcu olduğu halde ölen kimse:

• Şer’î özürler sebebiyle üzerinde tutamadığı oruç borcu olduğu halde ölen bir kimse günahkâr değildir. Bu günlerin borcu üzerinden bedelsiz olarak düşer. İmâm Tavus ve İmâm Katede’ye göre, her gün için fakiri doyurmak gereklidir.

• Tutma imkânı ve gücü bulduğu halde üzerinde tutmadığı oruç borcu olduğu ile ölen bir kimse günahkârdır.

Mes’ele 10: Üzerinde oruç borcu olduğu halde ölen kimsenin fidyesi:

• Ölen bir kimse Ramazandan kalan oruç borcunun ödenmesini vasiyet etmiş ise terekesinden onun adına velisi Hanefîlere ve Mâlikîlere göre, her bir güne karşılık bir fakire yarım sa’ hurma veya arpa verir. Şâfiîlere ve Hanbelîlere göre, bir müd yiyecek maddesini fidye vermesi gereklidir. Şâfiîlere göre, ölen kimse vasiyet etmemiş olsa dahi velisinin ölen kimsenin terekesinden fidyesini ödemesi gereklidir.

Mes’ele 11: Üzerinde oruç borcu olduğu halde ölen kimsenin yerine velîsini oruç tutması:

• Üzerinde oruç borcu olduğu halde ölen bir kimsenin velisinin onun adına oruç tutması, Hanefîlere, Mâlikîlere ve Şâfiîlere göre, caiz değildir. Hanbelîlere, Zahirîlere, İmâm Ebû Sevr, İmâm Evzâî ve Şâfiîlerin Nevevî gibi muhaddis fakihlerine göre, caizdir.

2. Orucun Kefâreti:

Açıklama: Ramazan ayında orucunu kefâreti gerektiren bir şeyle bozan kimseye kefâret gereklidir. Kefâret orucuna dair olan hükümler sekiz mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Kefâretin çeşitleri ve tertibi:

• Kefâret sırasıyla köle azad etmek, oruç tutmak ve yemek yedirmektir. Cumhura göre, bu sıralamada tertibe uymak farzdır. Buna göre: Bir kimse köle azad etmek imkânı bulmaz ise iki ay peş-peşe oruç tutar. Bundan da aciz ise altmış fakiri doyurması gerekir. Mâlikîlere göre, tertibe uymak farz değildir. Kişi, üç kefâret çeşidinden istediğini yapmakta muhayyerdir.

Mes’ele 2: Azad edilecek olan kölenin vasıfları:

• Azad edilen kölenin kusur ayıplardan salim olması gereklidir.

• Azad edilen kölenin Müslüman olması, Cumhura göre, şarttır. Hanefîlere göre, şart değildir.

Mes’ele 3: Oruç tutma esnasında köle azad etmeye güç yetirmek:

• Oruç tutma esnasında köle azad etmeye güç yetirilse, Cumhura göre, oruçtan köle intikaline geçmek gerekli değildir. Hanefîlere göre, gereklidir. Bu durumda oruç kefâreti karşılamaya yetmez.

Mes’ele 4: Kefâret için oruç tutulacak gün sayısı:

• Kefâreti gerektiren suç işleyen bir kimse, azad edecek köle bulamadığında kefâret için iki ay peş-peşe oruç tutar. Cumhura göre, kefâret sucunu işlediği günün kazası ayrıca tutar. İmâm Evzâi’ye göre, sadece kefâret tutar. İmâm Rabia’ya göre, kefâret sucunu işlediği günün kazası on iki gün, İmâm İbn Müseyyeb’e göre, otuz gün, İmâm Nehâî’ye göre, bin gün oruç tutmakla gerçekleşir.

Mes’ele 5: Kefâret orucu tutarken oruca ara vermek:

• Hayız özrü dışında bir şeyle oruca ara vermek, Hanefîlere göre, oruca yeniden başlamayı gerektirir. Cumhura göre, oruç ancak kasten bozulduğunda oruca yeniden başlamak gereklidir. Buna göre: Unutarak yahut şer’î bir özür sebebiyle oruç bozulduğunda oruca tekrar başlamak gerekli değildir. Ancak Şâfiîlere göre, yolculuk, hastalık ve emzikliliği bundan istisna etmişlerdir.        

Mes’ele 6: Kefâret için verilecek miktar ve doyurulacak kişi:

• Oruca güç yetmediği zaman altmış fakiri doyurmak gereklidir. Cumhura göre, her gün bir fakiri bir müd buğday yahut yarım sa’ hurma veya arpa ile doyurmak gereklidir. Hanefîlere göre, iki müdlük yiyecek maddesi vermek gereklidir. Yahut sabah akşam doyacak şekilde yemek yedirmek gereklidir. Hanefîlere göre, bunların değerini de vermek caizdir.

• Kefâret borcunu, fakir kimse dahi kendi ailesine veremez.

Mes’ele 7: Kefâret sebebinin tekrarı:

• Ramazan ayında aynı gün içinde kefâreti gerektiren bir şeyin tekrarlanması halinde bir kefâret gerekir. 

• Ramazan ayında iki ya da daha fazla günde kefâreti şeyin tekrarı Cumhura göre, her gün için ayrı kefâret gerektirir. Hanefîlere göre, bir kefâret yeterlidir.

• Kefâret ödendikten sonra kefâreti gerektiren şeyin tekrarı, ayrı bir kefâreti gerektirir.

Mes’ele 8: Kefâreti gerektiren şeyle orucu bozduktan sonra bir özrün çıkması:

• Ramazan ayında oruçlu iken kefâreti gerektiren bir şeyle orucu bozduktan sonra, hastalık ve sefer gibi bir özrün ortaya çıkmasıyla Hanefîlere göre, kefâret düşer. Cumhura göre, düşmez.

3. Orucun Fidyesi:

Açıklama: Oruç tutmaktan aciz bir kimsenin ve iyileşmesi umulmayan hastanın fidye vermesi gereklidir. Fidyeye dair olan hükümler dört mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:

Mes’ele 1: Oruç tutmaktan aciz olmak:

• Oruç tutmaktan aciz bir kimsenin ve iyileşmesi umulmayan hastanın fidye vermesi farzdır.

Mes’ele 2: Fidye vermekten aciz olmak:

• Fidye vermekten de aciz bir kimseye af ve mağfiret dilemekten başka bir şey lazım gelmez.

Mes’ele 3: Hamile ve emzikli olmak:

• Hamile ve emzikli kadınlar kendilerine bir zarar gelmesinden korkarlarsa, oruç tutmadıkları için kendilerine kaza lazım gelir.  Çocuklarına zarar gelmesinden korkarlarsa, Cumhura göre, fidye ile birlikte kaza lazım gelir. Hanefîlere göre, sadece kaza lazım gelir.

Mes’ele 4: Ramazanın kazanın üstüne gelmesi:

• Ramazan ayından kaza edilmeyen oruçlar bulunduğu halde ikinci Ramazana girildiğinde, Cumhura göre, Ramazandan sonra hem kaza hem de fidye gereklidir. Hanefîlere göre, sadece kaza gereklidir. Şâfiîlere göre, yılların tekrarı ile fidyede tekrarlanır.

(Kaynak 4 mezhebe göre oruç fıkhı)

Abdullah el muderris