Orucu bozmayı mubah kılan özürler -icmâlî olarak- sefer, hastalık, yaşlılık, hamilelik, şiddetli açlık-susuzluk, ikrah ve düşmanla savaş olmak üzere yedi maddede toplanmaktadır. Buna göre:
1. Sefer/Yolculuk:
Açıklama: Sefer, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin birincisidir. Sefere dair hükümler, dokuz mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:
Mes’ele 1: Oruç tutmamayı mubah kılan yolculuğun mesafesi:
• Orucu bozmayı mubah kılan yolculuğun namazların kısaltarak kılınmasını mubah kılan bir mesafeye olması gereklidir.
Mes’ele 2: Oruç tutmamayı mubah kılan yolculuğun mubah bir yolculuk olması:
• Orucu bozmayı mubah kılan yolculuğun Cumhura göre, mubah olup, haramla ilişkisi bulunmayan bir yolculuk olması şarttır. Hanefîlere göre, şart değildir.
Mes’ele 3: Mukim kılan sefer zamanına niyet etmek:
• Kişiyi mukim kılan sefer zamanına yani -Cumhura göre- dört gün ikamete niyet etmemek, Cumhura göre, şarttır. Hanefîlere göre, şart değildir.
Mes’ele 4: Sefere çıkmadan iftara niyet etmek:
• Sefere çıkmadan önce geceden iftara niyet etmek, Mâlikîlere göre, şarttır. Cumhura göre, şart değildir.
Mes’ele 5: Yolculuğun devamlı olması:
• Yolcunun -şoförler gibi- devamlı yolculuk halinde bulunmaması, Şâfiîlere göre, şarttır. Cumhura göre, şart değildir.
Mes’ele 6: Yolculuğun imsaktan önce başlamış olması:
• Yolculuğun imsak vakti girmeden başlamış olması Cumhura göre şart olduğundan, imsaktan sonra yolculuğa çıkan bir kimsenin orucunu bozması mubah değildir. Hanbelîlere, İmâm İshâk ve İmâm Müzeni’ye göre, böyle bir şart olmadığından mubahtır.
Mes’ele 7: Oruçlu olarak sabahlayan yolcunun orucunu bozması:
• Yolcu olan bir kimsenin oruçlu olarak sabahladıktan sonra orucunu bozması Şâfiîlere ve Hanbelîlere göre, caizdir. Hanefîlere ve Mâlikîlere göre, orucunu bozması haramdır.
Mes’ele 8: Yolcunun oruç tutması:
• Yolcu olan kimsenin oruç tutması Cumhura göre, sahîhtir.
• Yolcu olan kimsenin oruç tutması Hanefîlere, Mâlikîlere ve Şafilere göre, müstehabtır.
Mes’ele 9: Yolcunun Ramazanda başka bir oruca niyet etmesi:
• Yolcunun ya da hastanın Ramazan’da başka bir oruca niyet ederek bu orucu tutması, Cumhura göre, sahîh değildir. Hanefîlere göre, bu oruç farz ya da vâcib olan bir oruç ise caizdir.
2. Hastalık:
Açıklama: Hastalık, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin ikincisidir. Hastalık ile ilgili hükümler üç mes’elede toplanmaktadır. Buna göre:
Mes’ele 1: Oruç bozmayı mubah kılan hastalık:
• Orucu bozmayı mubah kılan hastalığın oruç tutmaya engel olması yahut büyük meşakkat vermesi veyahut iyileşmeyi geciktirmesi ya da başka bir zarara neden olması gereklidir. El ve yüz ağrısı gibi kişinin oruç tutmasıyla zararı olmayacak hastalıklarda Cumhura göre, orucu bozmak mubah değildir.
Mes’ele 2: Hastalık halinde oruç tutmak:
• Hastanın oruç tutması Cumhura göre, sahîhtir.
Mes’ele 3: Oruç bozmayı mubah kılan hastalığın tespiti:
• Oruç tutmaktan ötürü ölüm veya organların kaybı geçmiş tecrübelere dayalı olarak yahut adil uzman bir Müslüman doktorun haber vermesi ile kuvvetli kanaate dayalı olarak sabit oluyor ise orucu bozmak farzdır.
3. Yaşlılık:
Açıklama: Yaşlılık, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin üçüncüdür. Buna göre:
• Bütün bir ay oruç tutmaktan aciz ve düşkün bir kimsenin oruç tutmaması caizdir.
4. Hamilelik Ve Emziklilik:
Açıklama: Hamilelik ve emziklilik, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin dördüncüsüdür. Buna göre:
• Hamile ya da emzikli olan bir kadının kendisine veya çocuğuna bir zarar gelmesinden korkması durumunda, oruç tutmaması Cumhura göre, mubahtır.
Muteber olan korkunun sebebi geçmiş tecrübelere dayalı olarak yahut adil uzman bir Müslüman doktorun haber vermesi ile kuvvetli kanaate dayalı olan hastalıktır.
5. Şiddetli Açlık Ve Susuzluk:
Açıklama: Şiddetli açlık ve susuzluk, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin beşincisidir. Buna göre:
• Şiddetli açlık ve susuzluktan dolayı ölüm veya organların zayi olma tehlikesi bulunduğunda orucu bozmak farzdır.
6. İkrah:
Açıklama: İkrah, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin altıncısıdır. Buna göre:
• İkrah edilen bir kimsenin orucunu bozması mubahtır. Ancak sabrederse büyük mükâfat kazanır.
7. Düşmanla savaş:
Açıklama: Düşmanla savaş, orucu bozmayı mubah kılan özürlerin yedincisidir. Zîrâ düşmanla savaşacak mücâhidlerin kuvvetlerinin tam olması gereklidir.
Oruç tutmamayı mubah kılan özrün kalması:
• Ramazan ayında şer’i bir özür sebebiyle oruç bozulduktan sonra yahut orucu bozmayı mubah kılan şer’i bir özür kalktıktan sonra, Hanefîlere ve Hanbelîlere göre, Ramazan ayına hürmeten o günün kalan kısmını oruçluymuş gibi geçirmek yani imsak etmek gereklidir. Şâfiîlere göre, özürsüz olarak bozulduğunda imsâk etmek gereklidir. Özür sebebiyle bozulduğunda ise gerekli değildir. Mâlikîlere göre, oruç bozulduktan sonra imsak etmek ne farz ne de mendubtur. Sadece ikrah özrü kalktıktan sonra o günü oruçlu geçirmek farzdır
Ikrah nedir??
İkrah: Oruçlu, (Orucunu bozmazsan seni öldürür veya bir uzvunu keseriz) diye tehdit edilmişse, dediklerini yapmaya güçleri yetiyor ve blöf yapmıyorlarsa, orucu bozmak mubah olur.
Not: cumhur;çoğunluk yani âlimlerin çoğunluğunun bir meselede aynı görüşte olması demektir.
(Kaynak 4 mezhebe göre oruç fıkhı)
Abdullah el muderris
